Пайшанба 28 Март 2024 | 18 Рамазон 1445 Ҳижрий-қамарий

асосий қисм

  • lotinchaga
  • +
  • -
  • |

Мўминлар охиратда Раббилари субҳанаҳу ва таолони кўришларининг исботи

3206 марта кўрилган

(74) بَابٌ فِي ذِكْرِ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى

110 - حَدِيثُ ابْنِ مَسْعُودٍ عَنْ أَبِي إِسْحَقَ الشَّيْبَانِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ زِرَّ بْنَ حُبَيْشٍ عَنْ قَوْلِ اللهِ تَعَالَى (فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ ما أَوْحَى) قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ مَسْعُودٍ أَنَّهُ رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ.
أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 7 باب إذا قال أحدكم آمين والملائكة في السماء.

74-боб. Сидротул-мунтаҳонинг зикри

110. Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳунинг ҳадиси. Абу Исҳоқ Аш-Шайбоний айтади: «Зир ибн Ҳубайшдан Аллоҳ Таолонинг:

«فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ ما أَوْحَى»

«Бас, (Жибрил Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва салламга) икки камон оралиғида ё (ундан-да) яқинлашди. (Аллоҳ) ўз бандаси (Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва саллам)га Жибрил воситасида ваҳийни туширди» («Нажм», 9-10) деган сўзи(нинг маъноси) ҳақида сўрадим. У: «Бизга Ибн Масъуд айтдики, у киши (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Жибрилни кўрибдилар, унинг олти юзта қаноти бор экан», деди».[1]

Бухорий (3232), Муслим (174/321).

(75) بَابُ مَعْنَى قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: (وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى) ، وَهَلْ رَأَى النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَبَّهُ لَيْلَةَ الْإِسْرَاءِ

111 - حَدِيثُ عَائِشَةَ عَنْ مَسْرُوقٍ قَالَ: قُلْتُ لِعَائِشَةَ يَا أُمَّتَاهْ هَلْ رَأَى مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَبَّهُ فَقَالَتْ لَقَدْ قَفَّ شَعَرِي مِمَّا قُلْتَ، أَيْنَ أَنْتَ مِنْ ثَلاَثٍ مَنْ حَدَّثَكَهُنَّ فَقَدْ كَذَبَ: مَنْ حَدَّثَكَ أَنَّ مُحَمَّدًا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَأَى رَبَّهُ فَقَدْ كَذَبَ، ثُمَّ قَرأَتْ (لاَ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ) ، (وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ) ؛ وَمَنْ حَدَّثَكَ أَنَّهُ يَعْلَمُ مَا فِي غَدٍ فَقَدْ كَذَبَ، ثُمَّ قَرَأَتْ (وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا) ؛ وَمَنْ حَدَّثَكَ أَنَّهُ كَتَمَ فَقَدْ كَذَبَ، ثُمَّ قَرَأَتْ (يَأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) الْآيَةَ؛ وَلكِنَّهُ رَأَى جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فِي صُورَتِهِ مَرَّتَيْنِ.
أخرجه البخاري في: 65 كتاب التفسير: 53 سورة النجم: 1 باب حدثنا يحيى حدثنا وكيع.

75-боб. Аллоҳ азза ва жалланинг «Дарҳақиқат, уни бошқа сафар (ҳам) кўрди» («Нажм», 13) деган сўзининг маъноси ҳақида. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исро кечасида Раббини кўрганмидилар?

111. Масруқ ибн Аждаъ Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилган ҳадис: «Оишадан «Эй онажон, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Раббини кўрганмилар?» – деб сўрадим. У киши: «Айтган сўзларингдан сочим тикка бўлди. Уч нарса ҳақида сен қаердасан (қандай қилиб бунга ишонасан): ким шуларни айтса, аниқ ёлғон гапирибди. Ким сенга «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Раббини кўрганлар», деса, ёлғон айтибди», деб қуйидаги оятларни ўқидилар:

»لاَ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ«

«Кўзлар уни идрок эта олмас. У кўзларни идрок этади! У меҳрибон ва (ҳар нарсадан) огоҳ зотдир». («Анъом» сураси, 103-оят).

»وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ«

«Бирон одам учун Аллоҳ унга сўзлаши жоиз эмас, магар ваҳий-илҳом орқали, ёки бирон парда-тўсиқ ортидан … (сўзлар)». («Шуро» сураси, 51-оят).

«Ким сенга «У киши эртага бўладиган ишни (ғайбни) билганлар», деса, аниқ ёлғон айтибди». Кейин:

»وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا«

«Бирон жон эртага нима иш қилишини била олмас». («Луқмон» сураси, 34) оятини ўқидилар.

«Ким сенга «У киши (умматга етказиш буюрилган бирон нарсани) беркитган», деса, аниқ ёлғон айтибди», деб (қуйидаги) оятни ўқидилар:

»يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ«

«Эй пайғамбар, сизга Раббингиз томонидан нозил қилинган нарсани етказинг! Агар (бу буйруққа амал) қилмасангиз, Унинг элчилигини (бандаларига) етказмаган бўлурсиз. Аллоҳ сизни одамлардан (уларнинг зараридан) сақлагай. Албатта Аллоҳ кофир қавмни ҳидоят қилмас». («Моида» сураси, 67).

«Лекин у киши Жибрилни ўзининг асл кўринишида икки марта кўрганлар».[2]

Бухорий (4855), Муслим (177/328).

112 - حَدِيثُ عَائِشَةَ قَالَتْ مَنْ زَعَمَ أَنَّ مُحَمَّدًا رَأَى رَبَّهُ فَقَدْ أَعْظَمَ، وَلَكِنْ قَدْ رَأَى جِبْرِيلَ فِي صُورَتِهِ، وَخَلْقُهُ سَادٌّ مَا بَيْنَ الْأُفُقِ.
أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 7 باب إذا قال أحدكم آمين والملائكة في السماء.

112. Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳадиси: «Ким «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Раббини кўрган», деб даъво қилса, катта бўҳтонни қилибди. Лекин у киши Жибрилни икки марта ўз (аслий) кўринишида кўрганлар. Унинг жисми уфқ ўртасини тўсиб қўйган эди».

Бухорий (3234), Муслим (177/328).

(76) بَابُ إِثْبَاتِ رُؤْيَةِ الْمُؤْمِنِينَ فِي الْآخِرَةِ رَبَّهُمْ سَبْحَانَهُ وَتَعَالَى
113 - حَدِيثُ أَبِي مُوسَى، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: جَنَّتَانِ مِنْ فِضَّةٍ آنِيَتُهُمَا وَمَا فِيهِمَا، وَجَنَّتَانِ مِنْ ذَهَبٍ، آنِيَتُهُمَا وَمَا فِيهِمَا، وَمَا بَيْنَ الْقَوْمِ وَبَيْنَ أَنْ يَنْظُرُوا إِلَى رَبِّهِمْ إِلاَّ رِدَاءُ الْكِبْرِ عَلَى وَجْهِهِ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ.

أخرجه البخاري في: 65 كتاب التفسير: 55 سورة الرحمن: 1 باب قوله (وَمِنْ دُونِهِمَا جَنَّتَانِ).

76-боб. Мўминлар охиратда Раббилари субҳанаҳу ва таолони кўришларининг исботи

113. Абу Мусо Ал-Ашъарий розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кумушдан бўлган икки жаннат бор: уларнинг идишлари ва ичидаги (бошқа) нарсалар ҳам (кумушдандир). Олтиндан бўлган икки жаннат бор: уларнинг идишлари ва ичидаги (бошқа) нарсалар ҳам (олтиндандир). Адн жаннатида одамлар билан Раббиларига қарашлари ўртасини Унинг юзидаги кибр ридосигина тўсиб туради», дедилар».[3]

Бухорий (4878), Муслим (180/337).

(77) بَابُ مَعْرِفَةِ طَرِيقِ الرُّؤْيَةِ

114 - حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ، أ أَنَّ النَّاسَ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ القِيَامَةِ؟ قَالَ: «هَلْ تُمَارُونَ فِي القَمَرِ لَيْلَةَ البَدْرِ لَيْسَ دُونَهُ سَحَابٌ» قَالُوا: لاَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «فَهَلْ تُمَارُونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ» قَالُوا: لاَ، قَالَ: " فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ كَذَلِكَ، يُحْشَرُ النَّاسُ يَوْمَ القِيَامَةِ، فَيَقُولُ: مَنْ كَانَ يَعْبُدُ شَيْئًا فَلْيَتَّبِعْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الشَّمْسَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ القَمَرَ، وَمِنْهُمْ مَنْ يَتَّبِعُ الطَّوَاغِيتَ، وَتَبْقَى هَذِهِ الأُمَّةُ فِيهَا مُنَافِقُوهَا، فَيَأْتِيهِمُ اللَّهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ هَذَا مَكَانُنَا حَتَّى يَأْتِيَنَا رَبُّنَا، فَإِذَا جَاءَ رَبُّنَا عَرَفْنَاهُ، فَيَأْتِيهِمُ اللَّهُ فَيَقُولُ: أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُونَ: أَنْتَ رَبُّنَا، فَيَدْعُوهُمْ فَيُضْرَبُ الصِّرَاطُ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ جَهَنَّمَ، فَأَكُونُ أَوَّلَ مَنْ يَجُوزُ مِنَ الرُّسُلِ بِأُمَّتِهِ، وَلاَ يَتَكَلَّمُ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ إِلَّا الرُّسُلُ، وَكَلاَمُ الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ: اللَّهُمَّ سَلِّمْ سَلِّمْ، وَفِي جَهَنَّمَ كَلاَلِيبُ [ص:161] مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ، هَلْ رَأَيْتُمْ شَوْكَ السَّعْدَانِ؟ " قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: " فَإِنَّهَا مِثْلُ شَوْكِ السَّعْدَانِ غَيْرَ أَنَّهُ لاَ يَعْلَمُ قَدْرَ عِظَمِهَا إِلَّا اللَّهُ، تَخْطَفُ النَّاسَ بِأَعْمَالِهِمْ، فَمِنْهُمْ مَنْ يُوبَقُ بِعَمَلِهِ، وَمِنْهُمْ مَنْ يُخَرْدَلُ ثُمَّ يَنْجُو، حَتَّى إِذَا أَرَادَ اللَّهُ رَحْمَةَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، أَمَرَ اللَّهُ المَلاَئِكَةَ: أَنْ يُخْرِجُوا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ، فَيُخْرِجُونَهُمْ وَيَعْرِفُونَهُمْ بِآثَارِ السُّجُودِ، وَحَرَّمَ اللَّهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ، فَكُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ النَّارُ إِلَّا أَثَرَ السُّجُودِ، فَيَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ، قَدْ امْتَحَشُوا فَيُصَبُّ عَلَيْهِمْ مَاءُ الحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ، ثُمَّ يَفْرُغُ اللَّهُ مِنَ القَضَاءِ بَيْنَ العِبَادِ وَيَبْقَى رَجُلٌ بَيْنَ الجَنَّةِ وَالنَّارِ وَهُوَ آخِرُ أَهْلِ النَّارِ دُخُولًا الجَنَّةَ مُقْبِلٌ بِوَجْهِهِ قِبَلَ النَّارِ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ اصْرِفْ وَجْهِي عَنِ النَّارِ، قَدْ قَشَبَنِي رِيحُهَا وَأَحْرَقَنِي ذَكَاؤُهَا، فَيَقُولُ: هَلْ عَسَيْتَ إِنْ فُعِلَ ذَلِكَ بِكَ أَنْ تَسْأَلَ غَيْرَ ذَلِكَ؟ فَيَقُولُ: لاَ وَعِزَّتِكَ، فَيُعْطِي اللَّهَ مَا يَشَاءُ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيَصْرِفُ اللَّهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ، فَإِذَا أَقْبَلَ بِهِ عَلَى الجَنَّةِ، رَأَى بَهْجَتَهَا سَكَتَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَسْكُتَ، ثُمَّ قَالَ: يَا رَبِّ قَدِّمْنِي عِنْدَ بَابِ الجَنَّةِ، فَيَقُولُ اللَّهُ لَهُ: أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ العُهُودَ وَالمِيثَاقَ، أَنْ لاَ تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنْتَ سَأَلْتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ لاَ أَكُونُ أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَقُولُ: فَمَا عَسَيْتَ إِنْ أُعْطِيتَ ذَلِكَ أَنْ لاَ تَسْأَلَ غَيْرَهُ؟ فَيَقُولُ: لاَ وَعِزَّتِكَ، لاَ أَسْأَلُ غَيْرَ ذَلِكَ، فَيُعْطِي رَبَّهُ مَا شَاءَ مِنْ عَهْدٍ وَمِيثَاقٍ، فَيُقَدِّمُهُ إِلَى بَابِ الجَنَّةِ، فَإِذَا بَلَغَ بَابَهَا، فَرَأَى زَهْرَتَهَا، وَمَا فِيهَا مِنَ النَّضْرَةِ وَالسُّرُورِ، فَيَسْكُتُ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ يَسْكُتَ، فَيَقُولُ: يَا رَبِّ أَدْخِلْنِي الجَنَّةَ، فَيَقُولُ اللَّهُ: وَيْحَكَ يَا ابْنَ آدَمَ، مَا أَغْدَرَكَ، أَلَيْسَ قَدْ أَعْطَيْتَ العُهُودَ وَالمِيثَاقَ، أَنْ لاَ تَسْأَلَ غَيْرَ الَّذِي أُعْطِيتَ؟ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ لاَ تَجْعَلْنِي أَشْقَى خَلْقِكَ، فَيَضْحَكُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْهُ، ثُمَّ يَأْذَنُ لَهُ فِي دُخُولِ الجَنَّةِ، فَيَقُولُ: تَمَنَّ، فَيَتَمَنَّى حَتَّى إِذَا انْقَطَعَ أُمْنِيَّتُهُ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: مِنْ كَذَا وَكَذَا، أَقْبَلَ يُذَكِّرُهُ رَبُّهُ، حَتَّى إِذَا انْتَهَتْ بِهِ الأَمَانِيُّ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ مَعَهُ.
أخرجه البخاري في: 10 كتاب الأذان: 129 باب فضل السجود.

77-боб. Аллоҳни кўриш қандай бўлишини билиш

114. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Одамлар: «Эй Расулуллоҳ, Қиёмат куни Раббимизни кўрамизми?» – деб сўрашди. У киши: «Булутсиз кечада тўлин ойни кўришда талашиб қоласизларми (уни бирингиз кўриб, бошқангиз кўрмай қоладими)?» – дедилар. «Йўқ, эй Расулуллоҳ», дейишди.

У киши: «Булут бўлмаган ҳолда қуёшни кўришда талашиб қоласизларми (уни бирингиз кўриб, бошқангиз кўрмай қоладими)?» – деб сўрадилар. «Йўқ, эй Расулуллоҳ», дейишди.

«Сизлар худди шунингдек Уни (тиқилинч қилмай) кўрасизлар. Қиёмат куни одамлар бир жойга тўплангач, Аллоҳ «Ким нимага ибодат қилган бўлса, ўшанга эргашсин», дейди. Улардан кимдир қуёшга, кимдир ойга, яна кимдир тоғутларга (бут-санамлар, залолатга бошловчи барча нарсаларга) эргашади.

Бу уммат ичидаги мунофиқлари билан ўз жойида қолади. Шунда Аллоҳ уларнинг олдига (улар билмайдиган кўринишда) келиб, «Мен Раббингизман», дейди. Улар эса: «Раббимиз келгунича шу ердамиз (ҳеч қаерга кетмаймиз). Раббимиз келса, биз уни таниймиз», дейишади.

Энди Аллоҳ (улар билган сифатлар билан) уларнинг олдига келиб, «Мен Раббингизман», дейди. Улар: «Сен Раббимизсан», дейишади. Аллоҳ уларни чақиради. Жаҳаннамнинг икки лаби ўртасида кўприк (сирот) тортилади. Пайғамбарлардан биринчи бўлиб мен ўз умматим билан сиротдан ўтаман. У кунда пайғамбарлардан бошқа ҳеч ким гапирмайди. У кунда пайғамбарларнинг гапи: «Эй Аллоҳ, саломат қил! Саломат қил!», бўлади. Жаҳаннамда саъданнинг[4] тикани каби чангаклар бор. «Саъданни кўргамисизлар?». (Саҳобалар) «Ҳа», дейишди.

Улар худди саъданнинг тиканига ўхшайди. Лекин уларнинг қанчалик катталигини Аллоҳдан ўзга ҳеч ким билмайди. Бу чангаклар одамларни амалларига кўра ушлаб-тутиб қолади. Улардан кимдир амали сабабли ҳалокатга учрайди, кимдир чангаклардан бадани кесилади, кейин эса нажот топади.

Қачонки Аллоҳ дўзах аҳлидан Ўзи истаганларга раҳм қилишни хоҳласа, фаришталарга Аллоҳга ибодат қилганларни чиқаришга буюради. Фаришталар уларни сажда изларидан таниб чиқарадилар. Аллоҳ дўзахга сажда изларини ейишни (куйдириб кул қилишни) ҳаром қилган.

Кейин улар дўзахдан чиқишади. Одам боласининг танасидаги сажда изидан бошқа бутун баданини дўзах олови ейди. Улар дўзахдан куйиб-қорайиб кетган ҳолда чиқишади. Устларидан ҳаёт суви қуйилади, сел олиб келган лойқадаги уруғлар тез униб-ўсганидек ўсадилар.

Кейин Аллоҳ бандалари ўртасида ҳукм қилишдан фориғ бўлади ва бир киши жаннат ва дўзах ўртасида қолади. У юзи билан дўзах томонга қараб турган бўлиб, дўзах аҳлидан жаннатга охирги бўлиб кирадиган кишидир.

У: «Эй Раббим, юзимни дўзахдан буриб қўй! Ҳиди мени қийнаб юборди, иссиғи куйдириб юборди», дейди. Аллоҳ: «Агар сенга шундай қилинса, бундан бошқасини ҳам сўрарсан?» – дейди. У: «Иззатингга қасамки, йўқ, сўрамайман», деб Аллоҳга У хоҳлаганча аҳду паймонлар беради. Шунда Аллоҳ унинг юзини дўзахдан буриб қўяди.

Аллоҳ уни жаннатга юзлантириб қўйгач, унинг гўзаллигини кўради, Аллоҳ хоҳлаганча сукут қилиб туради. Кейин «Эй Раббим, мени жаннатнинг эшиги олдига яқинлаштир!», дейди. Аллоҳ унга: «Сен олдин сўрганингдан бошқасини сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг?» – дейди. У: «Эй Раббим! Энг бадбахт банданг бўлиб қолмай (сўраганимни бергин)», дейди. «Агар сенга шу истагинг берилса, эҳтимол бошқасини сўрамассан?» – дейди. У: «Йўқ, иззатингга қасамки, бундан бошқасини сўрамайман», деб, Раббига У хоҳлаганча аҳду паймонлар беради. Шунда Аллоҳ уни жаннат эшигига яқинлаштиради.

Эшигига етгач, унинг чиройлилигини, ичидаги гўзаллик ва хурсандчиликни кўради. Аллоҳ хоҳлаганча сукут қилиб туради. Кейин «Эй Раббим, мени жаннатга кирит!», дейди. Шунда Аллоҳ: «Ҳолингга вой бўлсин, эй одам боласи! Қанчалар ҳам ғаддорсан-а?! Сен қайтиб бошқа нарса сўрамасликка аҳду паймонлар бермаганмидинг?» – дейди. У: «Эй Раббим, мени энг бадбахт банданг қилиб қўймагин!» – дейди. Аллоҳ азза ва жалла ундан кулади, кейин жаннатга киришга изн беради ва «Ўзинг хоҳлаган нарсаларни орзу қил», дейди. У истакларини айтади. Истаклари тугагач, Аллоҳ азза ва жалла: «Мана бундан, мана бундан (ҳам орзу қилгин)», деб айтади. Раббиси унга эсидан чиққан, орзу қилинадиган нарсаларни эслатади. Истаклари ниҳоясига етгач, Аллоҳ таоло: «Сенга мана шу ва яна шунчасини бердим», деб айтади».[5]

Бухорий (806), Муслим (182/340).

115 - حَدِيثُ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ قُلْنَا يَا رَسُولَ اللهِ هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟
قَالَ: هَلْ تُضَارُونَ فِي رُؤْيَةِ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ إِذَا كَانَتْ صَحْوًا قُلْنَا لاَ.
قَالَ: فَإَنَّكُمْ لاَ تُضَارُونَ فِي رُؤْيَةِ رَبِّكُمْ يَوْمَئِذٍ إِلاَّ كَمَا تُضَارُونَ فِي رُؤْيَتِهِمَا.
ثُمَّ قَالَ: يُنَادِي مُنَادٍ: لِيَذْهَبْ كُلُّ قَوْمٍ إِلَى مَا كَانُوا يَعْبُدُونَ، فَيَذْهَبُ أَصْحَابُ الصَّلِيبِ مَعَ صَلِيبِهِمْ، وَأَصْحَابُ الأَوْثَانِ مَعَ أَوْثَانِهِمْ، وَأَصْحَابُ كُلِّ آلِهَةٍ مَعَ آلِهَتِهِمْ، حَتَّى يَبْقَى مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ، وغُبَّرَاتٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ.
ثُمَّ يُؤْتَى بِجَهَنَّمَ تُعْرَضُ كَأَنَّهَا سَرَابٌ، فَيُقَالُ لِلْيَهُودِ: مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ قَالُوا كُنَّا نَعْبُدُ عُزَيْرَ ابْنَ اللهِ، فَيُقَالَ كَذَبْتُمْ، لَمْ يَكُنْ للهِ صَاحِبَةٌ وَلاَ وَلَدٌ، فَمَا تُرِيدُونَ قَالُوا نُرِيدُ أَنْ تَسْقِيَنَا، فَيُقَالُ اشْرَبُوا، فَيَتَسَاقَطُونَ فِي جَهَنَّمَ.
ثُمَّ يُقَالُ لِلنَّصَارَى مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ فَيَقُولونَ كُنَّا نَعْبُدُ الْمَسِيحَ ابْنَ اللهِ، فَيُقَالُ كَذَبْتُمْ لَمْ يَكُنْ للهِ صَاحِبَةٌ وَلاَ وَلَدٌ، فَمَا تُرِيدُونَ فَيَقُولُونَ نُرِيدُ أَنْ تَسْقِيَنَا، فَيُقَالُ اشْرَبُوا، فَيَتَسَاقَطُونَ فِي جَهَنَّمَ.
حَتَّى يَبْقَى مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللهَ مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ، فَيُقَالُ لَهُمْ مَا يَحْبِسُكمْ وَقَدْ ذَهَبَ النَّاسُ فَيَقُولُونَ فَارَقْنَاهُمْ وَنَحْنُ أَحْوَجُ مِنَّا إِلَيْهِ الْيَوْمَ، وَإِنَّا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي: لِيَلْحَقْ كُلُّ قَوْمٍ بِمَا كَانُوا يَعْبُدُونَ وَإِنَّمَا نَنْتَظِرُ رَبَّنَا.
قَالَ فَيَأْتِيهِمُ الْجَبَّارُ، فِي صُورَةٍ غَيْرَ صُورَتِهِ الَّتِي رَأَوْهُ فِيهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ؛ فَيَقُولُ أَنَا رَبُّكُمْ، فَيَقُولُون أَنْتَ رَبُّنَا فَلاَ يُكَلِّمُهُ إِلاَّ الْأَنْبِيَاءُ.
فَيَقُولُ هَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُ آيَةٌ تَعْرِفُونَهُ فَيَقُولُونَ السَّاقُ؛ فيَكْشِفُ عَنْ سَاقِهِ، فَيَسْجُدُ لَهُ كُلُّ مُؤْمِنٍ، وَيَبْقَى مَنْ كَانَ يَسْجُدُ للهِ رِيَاءً وَسُمْعَةً؛ فَيَذْهَبُ كَيْمَا يَسْجُدَ فَيَعُودُ ظَهْرُهُ طَبَقًا وِاحِدًا.
ثُمَّ يُؤْتَى بِالْجِسْرِ فَيُجْعَلُ بَيْنَ ظَهْرَيْ جَهَنَّمَ قُلْنَا يَا رَسُولَ اللهِ وَمَا الْجِسْرُ؟
قَالَ مَدْحَضَةٌ مَزِلَّةٌ عَلَيْهِ خَطَاطِيفُ وَكَلاَلِيبُ، وَحَسَكَةٌ مُفَلْطَحَةٌ لَهَا شَوْكَةٌ عُقَيْفَاءُ تَكُونُ بِنَجْدٍ يُقَالُ لَهَا السَّعْدَانُ الْمُؤْمِنُ عَلَيْهَا كَالطَّرْفِ وَكَالْبَرْقِ وكَالرِّيحِ، وَكَأَجَاوِيدِ الْخَيْلِ وَالرِّكَابِ، فَنَاجٍ مُسَلَّمٌ، وَنَاجٍ مَخْدُوشٌ، وَمَكْدُوسٌ فِي نَارِ جَهَنَّمَ، حَتَّى يَمُرَّ آخِرُهُمْ يُسْحَبُ سَحْبًا فَمَا أَنْتُمْ بَأَشَدَّ لِي مُنَاشَدَةً فِي الْحَقِّ قَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنَ الْمؤْمِنِ يَوْمَئِذٍ لِلْجَبَّارِ.
فَإِذَا رَأَوْا أَنَهُمْ قَدْ نَجَوْا وَبَقِيَ إِخْوَانُهُمْ، يَقُولُونَ رَبَّنَا إِخْوَانُنَا كَانُوا يُصَلُّونَ مَعَنَا وَيَصُومُونَ مَعَنَا وَيَعْمَلُونَ مَعَنَا؛ فَيَقُولُ اللهُ تَعَالَى اذْهَبُوا فَمَنْ وَجَدْتُمْ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالَ دِينَارٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجُوهُ، وَيُحَرِّمُ اللهُ صُوَرَهمْ عَلَى النَّارِ.
فَيَأْتُونَهُمْ وَبَعْضُهُمْ قَدْ غَابَ فِي النَّارِ إِلَى قَدَمِهِ وَإِلَى أَنْصَافِ سَاقَيْهِ، فَيُخْرِجُونَ مَنْ عَرَفُوا.
ثُمَّ يَعُودُونَ فَيَقُولُ اذْهَبُوا فَمَنْ وَجَدْتُم فِي قَلْبِهِ مِثْقَالَ نِصْفِ دِينَارٍ فَأَخْرِجُوهُ؛ فَيُخْرِجُونَ مَنْ عَرَفُوا.
ثُمَّ يَعُودُونَ فَيَقُولُ اذْهَبُوا فَمَنْ وَجَدْتُمْ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجُوهُ؛ فَيُخْرِجُونَ مَنْ عَرَفُوا.
قَالَ أَبُو سَعِيدٍ: فَإِنْ لَمْ تُصَدِّقُونِي فَاقْرَءُوا (إِنَّ اللهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا).
فَيَشْفَعُ النَّبِيُّونَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَالْمُؤْمِنُونَ فَيَقُولُ الْجَبَّارُ بَقِيَتْ شَفَاعَتِي، فَيَقْبِضُ قَبْضَةً مِنَ النَّارِ فَيُخْرِجُ أَقْوَامًا قَدِ امْتُحِشُوا، فَيُلْقَوْنَ فِي نَهَرٍ بِأَفْوَاهِ الْجَنَّةِ يُقَالُ لَهُ مَاءُ الْحَيَاةِ، فَيَنْبُتُونَ فِي حَافَتَيهِ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي حَمِيلِ السَّيْلِ قَدْ رَأَيْتُمُوهَا إِلَى جَانِبِ الصَّخْرَةِ إِلَى جَانِبِ الشَّجَرَةِ، فَمَا كَانَ إِلَى الشَّمْسِ مِنْهَا كَانَ أَخْضَرَ، وَمَا كَانَ مِنْهَا إِلَى الظِّلِّ كَانَ أَبْيَضَ.
فَيَخْرُجُونَ كَأَنَّهُمُ اللُّؤْلُؤُ، فَيُجْعَلُ فِي رِقَابِهِمِ الْخَوَاتِيمُ فَيَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ، فَيَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّةِ هَؤُلاَءِ عُتَقَاءُ الرَّحْمَنِ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ بَغَيْرِ عَمَلٍ عَمِلُوهُ، وَلاَ خَيْرٍ قَدَّمُوهُ، فَيُقَالُ لَهُمْ لَكُمْ مَا رَأَيْتُمْ وَمِثْلُهُ مَعَهُ.
أخرجه البخاري في: 97 كتاب التوحيد: 24 باب قول الله تعالى: (وجوه يومئذ ناضرة إلى ربها ناظرة) .

115. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Эй Расулуллоҳ, Қиёмат куни Раббимизни кўрамизми?» – деб сўрадик.

У киши: «Осмон очиқ бўлганида қуёш ва ойни кўришингизда тиқлинч бўладими (бирингиз кўриб, бошқангиз кўролмай қоладими)?» – дедилар. Биз: «Йўқ», дедик.

«Худди бу иккисини кўришда машаққат чекмаганингиздек ўша куни Раббингизни кўришда сизларга қийинчилик бўлмайди», дедилар.

Кейин айтдилар: «Бир нидо қилувчи: «Ҳар бир қавм ўзи ибодат қилган нарсага эргашсин», дейди. Салиб (хоч) аҳли (насронийлар) салиб билан кетади. Бутпарастлар бутлари билан кетади. Ҳар бир ботил илоҳга сиғинувчилар ўз илоҳлари билан кетади. Охирида Аллоҳга ибодат қилган солиҳ ва фожирлар (Аллоҳга ибодат қилиш билан бирга гуноҳга қўл урган кишилар) ҳамда аҳли китобларнинг қолганлари қолади.

Сўнгра жаҳаннам келтирилиб, сароб каби (кўрсатиб) қўйилади ва яҳудийларга: «Нимага ибодат қилар эдинглар?» – дейилади. Улар: «Аллоҳнинг ўғли Узайрга ибодат қилардик», дейишади. «Ёлғон айтдинглар! Аллоҳнинг хотини ҳам, боласи ҳам йўқ. Энди нимани хоҳлайсизлар?» – дейилади. «Бизга сув беришингни хоҳлаймиз», дейишади. «Ичинглар», дейилади. Улар (сувга ўхшаб жимирлаб турган саробни ичмоқчи бўлиб) жаҳаннамга тушиб кетишади.

Кейин насронийларга «Нимага ибодат қилар эдинглар?» – дейилади. «Аллоҳнинг ўғли Масиҳга (Исога) ибодат қилардик», дейишади. «Ёлғон айтдинглар! Аллоҳнинг хотини ҳам, боласи ҳам йўқ. Энди нимани хоҳлайсизлар?» – дейилади. «Бизга сув беришингни хоҳлаймиз», дейишади. «Ичинглар», дейилади. Улар (сувга ўхшаб жимирлаб турган саробни ичмоқчи бўлиб) жаҳаннамга тушиб кетишади.

Охирида Аллоҳга ибодат қилган солиҳ ва фожир кишилар қолади. Уларга: «Сизларни нима ушлаб турибди? Одамлар кетиб бўлишди-ку!» – дейилади. Улар: «Биз улардан (динимиз сабабли дунёдаёқ) ажралгандик, бугун бунга (ажралишга) муҳтожроқмиз. Зеро, биз бир нидо қилувчи: «Ҳар бир қавм ўзи ибодат қилганига эргашсин», деяётганини эшитдик. Шунинг учун Раббимизни кутиб турибмиз», дейишади.

Уларнинг олдига Жаббор зот (Аллоҳ) биринчи марта кўрганларидан бошқа кўринишда келиб, «Мен Раббингизман», дейди. Улар: «Сен Раббимизсан», дейишади. Унга фақат пайғамбарларгина гапиради.

Аллоҳ улардан: «У билан сизнинг ўртангизда Уни таниб оладиган бирон белги борми?» – деб сўрайди. Улар: «Болдир», дейишади. У болдирини очади. Шунда унга ҳар бир мўмин сажда қилади. Аллоҳга (дунёда) риё ва сумъа (хўжа кўрсин) учун сажда қилганларгина қолади. Улар сажда қилишга ҳаракат қиладилар, лекин орқалари бир текис бўлиб қолиб саждага эгила олмайдилар.

Кейин бир кўприк келтирилиб, жаҳаннамнинг икки лаби ўртасига ўрнатиб қўйилади». Биз: «Эй Расулуллоҳ, у қандай кўприк?» – деб сўрадик.

«У сирпанчиқ, тойғанчоқ жой. Устида чангаклар ва илгаклар, Наждда бўладиган, саъдан дейиладиган учи қайрилиб турган, кенг ёйилиб ётган тиканлар бор. Мўмин ундан кўз очиб юмгунча, яшиндек, шамолдек, учқур отдек ва туядек тезликда ўтиб, саломат ҳолда нажот топади, айримлари тирналиб-юлиниб қутулиб кетади, айримлари эса жаҳаннам оловига ташланади.[6] Ҳатто охиргилари судралиб, эмаклаб ўтади. Сизлар мендан ўзингизга баён этилган нарсада ҳақни очиқ кўрсатиб беришни талаб қилишингиздан кўра у кунда мўмин Жаббор зотдан буни талаб қилиши кучлироқ бўлади.

Улар ўзлари нажот топиб, биродарлари азобда қолганини кўргач, «Эй Раббимиз, биродарларимиз биз билан бирга намоз ўқир, рўза тутар, амал қилар эдилар», дейишади. Аллоҳ таоло уларга: «Боринглар, кимнинг қалбида бир динор вазнича иймон топсангизлар, уни дўзахдан чиқаринглар», дейди ва уларни дўзах оловига ҳаром қилади.

Улар дўзахдагиларнинг олдига боришади. Уларнинг баъзилари товонигача, баъзилари болдирининг ярмигача олов ичида қолиб кетган бўлади. Улар ўзлари таниганларни чиқаришади.

Сўнгра қайтиб келишади. Аллоҳ уларга «Боринглар, кимнинг қалбида ярим динор вазнида иймон топсангизлар, уни чиқаринглар», дейди. Улар ўзлари таниганларни чиқаришади.

Сўнгра қайтиб келишади. Аллоҳ уларга «Боринглар, кимнинг қалбида бир зарра вазнича иймон топсанглар, уни чиқаринглар», дейди. Улар ўзлари таниганларни чиқаришади».

(Ҳадиснинг шу ерида) Абу Саид ал-Худрий: «Агар менга ишонмасанглар, унда

»إِنَّ اللهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا«

«Шубҳасиз, Аллоҳ бировга бир зарра вазнича зулм қилмас. Агар заррача яхшилик бўлса, уни бир неча баробар кўпайтирур» («Нисо», 40) оятини ўқинглар», деди. «Пайғамбарлар, фаришталар, мўминлар шафоат қилади. Кейин Жаббор зот: «Менинг шафоатим қолди», (Муслимнинг ривоятида: Фақат раҳмлиларнинг энг раҳмлиси қолди) дейди-да дўзахдан бир сиқим олиб, куйиб-қорайиб кетган (қалбида фақат иймони бор, лекин шафоатга лойиқ бўлмаган) қавмларни ундан чиқаради. Улар «ҳаёт суви» дейиладиган жаннатнинг эшиклари олдидаги дарёга туширилади, унинг икки четида худди сел олиб келган кўпиксимон лойқаларда уруғ (сарғайиб) ўсиб чиққанидек ўсадилар. Сизлар буни ҳарсангтошнинг ёнида ва дарахтнинг ёнида кўргансизлар. Унинг қайси бири қуёш томонда бўлса, яшил, қайси бири соя томонда бўлса, оқ бўлади.[7]

Кейин улар дарёдан дур каби оппоқ бўлиб, гўзаллашиб чиқадилар, (танилиб туришлари учун) бўйниларига узук осилади ва жаннатга кирадилар. Жаннат аҳли: «Булар Раҳмоннинг озод қилган бандалари. Дунёда бирон солиҳ амал қилмаган, хайрли иш бажармаган бўлсалар ҳам (қалбларидаги иймон туфайли Ўз раҳмати билан) уларни жаннатга киритди», дейишади. Уларга «Жаннатда кўриб турганларингиз ва яна шунчаси сизларники», дейилади».[8]

Бухорий (7439), Муслим (183/343).



[1]Ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Жибрилни асл кўринишида иккинчи марта Сидротул-мунтаҳода кўргани зикр қилинган. Бу ҳақда Ҳофиз Ибн Касир роҳимаҳуллоҳ шундай дейди:

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Жибрилни биринчи марта ерда кўргандилар. Ўшанда Жибрил ерга жуда яқин масофага тушган ва Аллоҳ таоло уни яратган асл кўринишида, олти юзта қаноти билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга кўринган эди.

Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни худди шу кўринишда Исро кечаси, Сидротул-мунтаҳонинг олдида кўрдилар”. “Тафсирул Қуръонил-азим”, 7-жилд, 445-бет.

Сидротул-мунтаҳонинг ўзи нима?

“Имом Нававий айтади: “Бу дарахт Сидротул-мунтаҳо (сўнгги сидр) деб номланганининг сабаби фаришталарнинг илми шу ерга келиб тўхташидир. Ундан уёғига фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламгина ўтганлар.

У шундай дарахтки, инсонларга жўнатилган ҳар қандай пайғамбар ва Аллоҳга яқин бўлган ҳар қандай фариштанинг илми ўша дарахт олдида тўхтайди. Ундан кейин ғайб – Аллоҳдан ёки Ўзи билдирган кишилардан бошқа ҳеч ким уёғида нима борлигини билмайди. Яна: “Шаҳидларнинг руҳлари ўша ерга бориб тўхтайди”, деган гаплар ҳам бор”.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Ансорларнинг маноқиби (обрў-фазилатлари) китоби. “Меърож” боби, 3887-ҳадис шарҳи.

[2]Саҳобаларнинг аксари “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳ азза ва жаллани Меърож кечасида кўз билан кўрмаганлар”, деган гапни айтишган.

Оиша розияллоҳу анҳо: “Ким сенга “Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Роббини кўрганлар”, деса, ёлғон айтибди. У: «Кўзлар уни идрок эта олмас. У кўзларни идрок этади!». («Анъом» сураси, 103-оят), деб айтган. Бухорий (7380).

Абу Зар розияллоҳу анҳу айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан “Роббингизни кўрдингизми?” – деб сўрадим. “Мен нурни кўрдим”, деб жавоб бердилар”. Муслим (178/332).

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо:

»مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَىٰ * أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ * وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَىٰ«

(Пайғамбарнинг) қалби кўрган нарсасини инкор этмади. Энди сизлар, (эй мушриклар, пайғамбар) кўриб турган нарсаси устида у билан тортишурмисизлар?! Қасамки, (Муҳаммад алайҳиссалом Жибрилни ўзининг аслий суратида) иккинчи бор кўрди” (“Нажм” сураси, 10-12) оятларини шарҳлаб, “Уни қалби билан икки марта кўрганлар”, деган. Муслим (176/327).

Ибн Қаййим ал-Жавзийя роҳимаҳуллоҳ айтади: “Усмон ибн Саийд Ад-Доримий “Ар-руъйа” китобида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Меърож кечасида Роббини кўрмаганликлари ҳақидаги саҳобаларнинг ижмоъсини келтирган. Баъзи олимлар бу ҳақда Ибн Аббоснинг айтганларини истисно қилишади. Шайхимиз (Ибн Таймийя) эса “Бу ҳақиқатга зид эмас. Чунки Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрганлар”, деб айтмаган. Имом Аҳмад ҳам икки ривоятдан бирида айни гапга таяниб, “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳ азза ва жаллани кўрганлар”, деган. Лекин “кўз билан” демаган. Аҳмаднинг гапи Ибн Аббосники билан бир хил”.

“Ижтимаул жуюшил-исламийя”, 1-жилд, 12-бет.

Шайхулислом Ибн Таймийя роҳимаҳуллоҳ айтади: “Аллоҳни кўриш масаласида Ибн Аббосдан: “Дарҳақиқат, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам Роббини икки марта қалби билан кўрган”, деган саҳиҳ ривоят келган. Оиша розияллоҳу анҳо эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўрганликларини инкор қилган.

Баъзи аҳли илмлар бу икки гапнинг ўртасини жамлаб, “Оиша Аллоҳни кўз билан кўришни инкор қилган, Ибн Аббос эса қалб билан кўриш ҳақида айтган. Бу мавзуда Ибн Аббосдан келган ривоятларда ёки умумий “кўрди” сўзи, ёки махсус қайд воситасида “қалби билан кўрди” жумласи ишлатилган. Лекин Ибн Аббос Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрганлари ҳақида очиқ бир гап айтмаган”, дейишган.

Худди шундай, Имом Аҳмад ҳам баъзида умумий қилиб “кўрди” деган бўлса, баъзида қайдлаб “қалби билан кўрди”, деган. Имом Аҳмаддан бу ривоятларни эшитган бирон киши унинг “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрдилар”, деганини эшитмаган. Лекин баъзи шогирдлари “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўрдилар”, деган гапнинг умумий маъносини олиб, “кўз билан кўриш” деб тушунишган.

Абдуллоҳ ибн Аббоснинг ҳадисини эшитган баъзи одамлар ҳам шундай тушунишган. Лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрганларига бирон очиқ далил йўқ. Бу ҳақда саҳобалардан ҳеч нарса собит бўлмаган, Китоб ва Суннатда ҳам далил келмаган. Аксинча, “Аллоҳни кўз билан кўриш”ни инкор қилган саҳиҳ далиллар бор.

Масалан, Абу Зар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадис: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан “Роббингизни кўрдингизми?” – деб сўрадим. “Мен нурни кўрдим”, деб жавоб бердилар”. Муслим (178/332).

Аллоҳ таоло:

»سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا«

“Ўз бандасини кечаси Масжидул Ҳаромдан атрофини баракали қилганимиз Масжидул Ақсога оят-мўъжизаларини кўрсатиш учун сайр қилдирган зот покдир”, (“Исро” сураси, 1-оят) деган. Агар У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кўз билан кўриши учун Ўзини кўрсатганида буни зикр қилиши янада лойиқроқ иш бўлар эди.

Шунингдек,

»أَفَتُمَارُونَهُ عَلَىٰ مَا يَرَىٰ …لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَىٰ«

“Энди сизлар, (эй мушриклар, пайғамбар) кўриб турган нарсаси устида у билан тортишурмисизлар?!... Дарҳақиқат, у (ўша соатда) Парвардигорининг буюк оятларини (яъни У зотнинг илоҳий қудратига далолат қиладиган жуда кўп аломатларни), кўрди” (“Нажм” сураси, 12, 18) деган. Агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрганларида буни алоҳида айтиш афзал бўларди.

Саҳиҳ далиллар билан собит бўлган, умматнинг салафи солиҳлари иттифоқ қилган гап шуки, дунёда ҳеч ким Аллоҳни кўз билан кўра олмайди. Лекин баъзи олимлар пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзларига хос тарзда Аллоҳни кўз билан кўрганликлари ҳақида қарши фикрни айтишган.

Айни пайтда, уммат олимлари мўминлар Қиёмат куни Аллоҳни кўз билан, худди Қуёш ва Ойни кўргандек кўришларига иттифоқ қилишган. Валлоҳу Аълам”.

“Мажму-ул фатово”, 6-жилд, 509-510-бетлар.

https://islamqa.info/ar/12423

Шайх Абдулазиз Рожиҳий айтади:

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Меърож кечаси Роб таборака ва таолони кўрганмилар?

Олимлар бу масалада ихтилоф қилишган.

1. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Меърож кечаси Роббини кўз билан кўрганлар”, деювчилар. Бу гап Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо ва Имом Аҳмаддан ривоят қилинган. Далиллари:

»وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَتِي أَرَيْنَاكَ إِلاَّ فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ المَلْعُونَةَ فِي القُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلاَّ طُغْيَاناً كَبِيراً«

“Эсланг, (эй Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва саллам) Биз сизга Парвардигорингиз (барча) одамларни ўраб-иҳота қилиб олгандир, деган эдик. Биз сизга (Исро кечасида) кўрсатган тушни ва Қуръонда лаънатланган (Заққум) дарахтини у одамлар учун бир фитна-имтиҳон қилдик, холос. Биз (мушрикларни турли мўъжизалар билан) қўрқитурмиз, аммо бу уларни баттар туғёнга солур”. (“Исро” сураси, 60-оят).

Имом Аҳмад оятдаги “кўрсатган туш” ибораси ҳақида “Исро кечасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз кўзи билан кўрган нарса”, деб айтган.

2. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан эмас, қалб билан кўрганлар. Далилларни текшириб чиққан олимлар айтган тўғри сўз шудир. Айни гапнинг далили Масруқ ибн Аждаъ Оиша онамиздан ривоят қилган ҳадис.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрганлар”, деган гапни олимлардан Имом Нававий, Қози Иёз кабилар ихтиёр қилишган. Лекин бу гап маржуҳ – далиллари заиф, кучсиздир.

Тўғриси эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни қалб билан кўрганларидир. Бу ҳақда далиллар кўп.

Аллоҳ таоло айтади:

»وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيم«

“Бирон одам учун Аллоҳ унга сўзлаши жоиз эмас, магар ваҳий-илҳом орқали, ё бирон парда-тўсиқ ортидан ёки бирон элчи-фаришта юбориб, ўша (фаришта Аллоҳнинг) изни-ихтиёри билан Ўзи хоҳлаган нарсани ваҳий қилиши орқали (сўзлар). Албатта У юксак ва ҳикмат эгасидир”. (“Шуро” сураси, 51-оят).

Оятда “бирон одам учун” дейиляпти. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам башар – одамдир. Аллоҳ эса одамлар билан фақат тўсиқ-парда ортидангина гаплашади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам дунёда Аллоҳни кўз билан кўра олмасликларининг сабаби Аллоҳ у киши билан тўсиқ-парда ортидан гаплашганлигидир.

Мусо алайҳиссалом Роббидан Уни дунёда кўришни сўрагани ҳақида Аллоҳ таоло айтади:

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَكِنِ انظُرْ إِلَى الجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكاً وَخَرَّ مُوسَى صَعِقاً فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ المُؤْمِنِينَ

“Қачонки Мусо (ваъдалашган) вақтимизда (Тур тоғига) келиб, Парвардигори унга (бевосита) сўзлагач, у: «Парвардигорим, менга (жамолингни) кўрсатгин. Сенга бир қарай”, деди. (Аллоҳ) айтди: “Сен Мени (бу дунёда) ҳаргиз кўролмайсан. Аммо мана бу тоғга боқ. (Мен унга кўринурман.) Бас, агар у (Мен кўринганимда) ўрнашган жойида тура олса, сен ҳам Мени кўражаксан”. Қачонки, Парвардигори у тоғга кўринган эди, уни майда-майда қилиб ташлади ва (бу ҳолни кўрган) Мусо ҳушсиз ҳолда йиқилди. Ўзига келганидан кейин эса деди: “Пок Парвардигор (ноўрин савол сўрашдан), Ўзингга тавба қилдим. Энди мен (Сенинг нақадар буюк зот эканингга) иймон келтирувчиларнинг аввали – пешқадамиман”. (“Аъроф” сураси, 143-оят).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз билан кўрмаганликларига яна бир далил Абу Зарр розияллоҳу анҳунинг ҳадиси. Унда пайғамбаримиз “Мен фақат нурни (Аллоҳнинг нурини) кўрганман”, деганлар.

Аллоҳни кўриш жаннат аҳли учун тайёрлаб қўйилган хос неъматдир. Шунинг учун у дунё аҳлига берилмайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эса бу масалада дунё аҳлидан эдилар.

Демак, бу масаладаги тўғри гап – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳни кўз эмас, қалб билан кўрганларидир”.

http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=139709

[3]“Олимлар бу жумлани шундай шарҳлашган: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам арабларга улар тушунадиган нарса билан хитоб қилар, гапнинг маъносини уларнинг фаҳмига яқинлаштириб, истиора ва бошқа ўхшатиш услубларидан фойдаланар эдилар. Бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам одамларнинг кўзлари олдидаги Аллоҳни кўришдан тўсиб турадиган тўсиқни ридо (кийим) деб таъбир қилдилар”.

Имом Абу Закариё Яҳё ибн Шараф ан-Нававий. “Ал-Минҳож шарҳи саҳиҳи Муслим бин Ҳажжож”. Иймон китоби. “Мўминлар охиратда Роббилари субҳанаҳу ва таолони кўришларининг исботи” боби, 180/337-ҳадис шарҳи.

“Ибн Баттол айтади: “Ридо – одамларнинг кўзидаги камчилик бўлиб, бу Аллоҳни кўришдан тўсади. Бу тўсиқни олиб ташлаш Аллоҳнинг феълларидандир, буни улар Унга қарайдиган вақтда қилади. Одамларнинг кўзида бу тўсиқ турар экан, улар Аллоҳни кўра олмайдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу тўсиқни ридо (чопон) деб номладилар. Чунки кийим (баданни) тўсиб турганидек, бу “ридо” – тўсиқ ҳам Аллоҳнинг юзини кўришдан тўсиб туради. Демак, ридо бу ўринда мажозий маънода айтилган”.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Тавҳид китоби. “У Кунда (мўминларнинг) юзлари яшнаб, Роббиларига боқиб тургувчидир!” (“Қиёмат” сураси, 22-23) боби, 7444-ҳадис шарҳи.



[4]Саъдан – туя хуш кўриб ейдиган, тиканли ўсимлик. Маждиддин Муҳаммад ибн Яъқуб Ал-Ферузободий. “Қомусул муҳит”, 614-бет. “Дорул-маърифа”, Байрут.

[5]Таржимадаги қисқа изоҳларда Ҳофиз Шиҳобиддин Аҳмад ибн Муҳаммад Ал-Қасталонийнинг “Иршодус-сорий фи шарҳи саҳиҳил Бухорий” асаридан фойдаланилган: Азон китоби. “Сажданинг фазилати” боби, 806-ҳадис шарҳи.

[6]“Демак, Сирот кўпригидан ўтувчилар уч қисмга бўлинади: 1) Ҳеч қандай зарар етмай, саломат ҳолда ўтадиганлар; 2) Тирналиб, юлиниб, охир-оқибат нажот топиб, қутулиб ўтиб кетадиганлар; 3) Гуноҳлари туфайли жаҳаннамга ташланадиганлар”.

Ҳофиз Шиҳобиддин Аҳмад ибн Муҳаммад ал-Қасталоний. “Иршодус-сорий фи шарҳи саҳиҳил Бухорий”. Тавҳид китоби. “У Кунда (мўминларнинг) юзлари яшнаб, Роббиларига боқиб тургувчидир!” (“Қиёмат” сураси, 22-23) боби, 7439-ҳадис шарҳи.

[7]“Қуртубий айтади: “Бу ерда бир эслатма бор: (дарёга тушганлардан) ким жаннат тарафида бўлса, аввало унинг ранги гўзал тарзда оқаради, ким дўзах тарафида бўлса, ранги ўзгариши кечроқ бўлади. Олдин сарғаяди, яшаради, охирида ранги оппоқ бўлиб, гўзаллик, нурлилик ва неъматланишда бир хил бўладилар.

Эҳтимол, бу билан сувга биринчи тушганларнинг ҳолати тезроқ, кейингиларники эса секинроқ ўзгаришига ишора қилинган бўлиши ҳам мумкин. Валлоҳу аълам”.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Риқоқ (қалбни юмшатувчи насиҳатлар) китоби. “Сирот – жаҳаннам кўприги” боби, 6573-ҳадис шарҳи.

[8]Таржимадаги қисқа изоҳларда Ҳофиз Шиҳобиддин Аҳмад ибн Муҳаммад ал-Қасталонийнинг “Иршодус-сорий фи шарҳи саҳиҳил Бухорий” асаридан фойдаланилган: Тавҳид китоби. “У Кунда (мўминларнинг) юзлари яшнаб, Роббиларига боқиб тургувчидир!” (“Қиёмат” сураси, 22-23) боби, 7439-ҳадис шарҳи.

Шунингдек, баъзи қисмларини шарҳлашда “Ад-дурарус санийя” сайтидаги “Ақида энциклопедияси”дан фойдаланилди: http://www.dorar.net/enc/aqadia/2539

Яна, “Аҳли ҳадис” форумидан ҳам: http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=46257