Жума 29 Март 2024 | 19 Рамазон 1445 Ҳижрий-қамарий

асосий қисм

  • lotinchaga
  • +
  • -
  • |

فقه ميسر - يينگيل فقه

3510 марта кўрилган

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وأصحابه ومن والاه وبعد:

بيرينچي قسم: عبادت لر.

عبادت لر قويده گىلرنى اوز ايچيگه آلادى:

1 - طهارت.

2 - نماز.

3 - زكاة.

4 - روزه.

5 - حج.

6 - قربانليك وعقيقه.

طهارت
طهارتنينگ عرب تيلىده گى معناسى وشريعتده گى توشونچه سى.

طهارت عرب تيلىده: پاكيزه ليك، آزاده ليك ديگان معنىلارنى انگلاتادى.

طهارت نينگ شريعت ده گى توشون چه سى: بدن ده گى، نماز وشونگه اوخشاش عبادت لردن منع قيلوچى صفت لرنى كيتكه زيش دير.

سوولر.

ب – سوونينگ تورلاري:

سو اوچ تورلى بولادى:

1 - پاكلاوچى؛ او اوزينينگ يرا تيليشى سووليك حالىده تورگان سو بوليب طهارت سيزليك وپاكيزه جاىكه يتگان نجاست (ناپاك ليك)نى كيتكيزادي. الله تعالى ايته ديكي: (( سيزلارنى پاك لا ش اوچون، اوس تينكيزگه سمادن سوو-يامغير ياغديردى )). [الأنفال: 11].

2 - پاك؛ او پاكيزه نرسه لر ارالاشيشى سببلى رنگى ياكى طعمى ياكى هيدي اوزگارگان سوو. بو تورده گى سو اوزي پاك، لكن اوزيده گى صفت لريدن بيري نينگ اوزگه ريشي سببلي طهارت سيزليكني كيتكازمايدي.

3 - نجس (ناپاك)؛ او ناپاك نرسه بيلان اوزگارگان سوو.

ناپاك سووني سووده گى اوزگه ريشني كيتكه زيش ياكى اونكه (پاكيزه) سوو قوشيب اونده گي اوزگه ريشني كيتكه زيش بيلان پاكلانادي.

مسلمان كيشى سوونينگ پاك ليگي ياكى ناپاك ليگيده شك قيلسه، انيق ليكني تنليدي. اصلي پاكيزه نرسه لرده گي انيق ليك پاكيزه ليك در.

سوو ني طهارت اوچون دوروست بولگاني بيلان دوروست بولماگاني ني اجره ته آلمسه اوني تاشلاب تيمم قيلادي. كييمني پاكيزه سي بيلان ناپاكيني ياكى حراميني اجره ته آلمسه، كييم اصلي ده پاك بولگان ليگي اوچون ، او بيلان بير وقت ده نمازني اوقيدي.

طهارت نينگ تورلاري

شريعةده طهارت (پاكله نيش-تازه لانيش) ايكي تورلي - معنوي وحسي بولادي.

حسي ديب اعضاي بدن ني تازه ليگيكه ايتيلادي. معنوي ديب قلب لارني كوناه، كبرلاردن تازه لاشكه ايتيلادي.

نماز اوقيش نيتىده مقصدىده قيليناديگان فقهي طهارت هم حسي طهارت لر جمله سيدان بوليب، او ايكي توركه اجرايدي:

1 - طهارت سيز ليكني كيتكه زيب تازه بوليش. او اوچ حيل در:

- كتته طهارت سيزليك دن پاك لانيش، اوني غسل (يووينيش ) ديب اتالادي.

- كيچيك طهارت سيزليك دن تازه لانيش، اوني طهارت ديب اتالادي.

- مذكور ايكي تازه لانيشگه إمكان بولماگانده قوللاناديگان تازه لانيش، اوني تيمم ديب اتالادي.

2 – مسح تارتيش.

3 – سو سيبيش ياكى قوييش.

ايديش لر.

ايديش دن مراد يميش ياكى ايچيمليك لر توراديگان بويوم. فقهاءلر ايديش سوزيني دائم شو معنىده استعمال قيلادي لر.

أ‌ - ايديش لرنينگ تورلاري:

1 – تيللا وكوموش دن ياسالگان ايديش لر.

2 – كوموش سووي يوريتيلگان ايديش.

3 – تيللا سووي يوريتيلگان ايديش.

4 - ياسالگان مادده سي ياكى ياساليشي قيمت بهاء بولگان ايديش لر.

5 - تيريدن بولگان ايديش.

6 – سوياك دن بولگان ايديش.

7 – مذكور ايديش دن تاشقاري صاپال، ياغاچ، ياقوت، گوهر، ميس وباشقه آددي ايديشلر.

جـ – ايديش لرنينگ شرعي حكمي:

تيللا، كوموش واولرنينگ سووي يورگيزيلگان ايديش لردن تاشقاري هممه تازه ايديش لرني، قيمت بهاء بولسه هم، ارزان بولسه هم ايشلاتيش مباح (جائز)در. بو حكم حذيفة رضي الله عنه پيغمبر يميزدان روايت قيلگان حديثگه اساس لانادي: ( تيللا وكوموش ايديش لرده ايچمانگ لر و(بو) ايكيسيدن بولگان تاواق لرده يمانگلر. چونكى (بو نرسه) لر دنياده اولر(كافرلر)اوچون، آخرةده سيزلر اوچون). محدث عالم لر بو حديث ني صحيح ليگيكه اتفاق قيليشگان.

روزغار بويوم لريده ايشلاتيش حرام قيلينگان نرسه لرني باشقه اورينلرده هم ايشلاتيش حرام بولادي. مثال آلگانده دومبيره وباشقه اسباب لرده. مذكور حديث نينگ عمومي ليگيگه كوره بو حكم ايركاك وعيالگه برابر.

اصلي پاك نرسه ني پاك ليگيده شك قيلينسه تاكي اوني ناپاك ليگي انيق لانگونيجه او ناپاك حساب لانمايدي. چونكى او اصليده پاك بولگان.

د - غير دين لر نينگ ايديش لري.

او أهل كتاب لر وغير دين لرني اوز ايچيگه آلادي.

- بو ايديش لرنينگ شرعي حكمي: اولرنينگ ناپاك ليگي أنيق بيلنماسه، اولرني ايشلاتيش ممكن ( مباح – جائز ) . چونكى ايديش اصلي ده پاك بولگان.

- شونينگ ديك غير دين لرنينگ كييميني ناپاك ليگي انيق بيلينماسه پاك حساب لانادي.

- گوشتي (حلال بولگان) يييلاديگان اوليمتيك لرني تيريسي ني آشلاش بيلان تازه لانادي.

- تيريك حيوان دن كيسيب آلينگان نرسه اوليمتيك ديك حرام بولادي. أما تيري ، يونك، پات وتوك لرني تيريك حيوان دن آلينگان بولسه هم پاك بولادي.

- چاپر رضي الله عنه بيغمبريميز صلى الله عليه وسلم دن روايت قيلگان حديثگه كوره سو ايديش وباشقه ايديش لرني آغزيني بيركيتيش سنت. رسول الله صلى الله عليه وسلم ايتگان لركى: «سو ايديش ني بيركيت و الله نينگ اسميني ذكر قيل ( بسم الله ديگين). ايديش نينگ اوستيكه بير چوب بولسه هم اوني بيركيت و الله ني اسمي ني ياد ايت). متفق عليه.

استنجاء (مستحب) وحاجت آداب لرى.

- استنجاء : (مستحب) او كيشى نينگ آلدي وآرقه پيشابيدن چيقوچى نجاست نى سو بيلان كيتكازيش.

- استجمار : او كيشى نينگ آلدي وآرقه پيشابيدن چيقوچى نجاست نى طاش، كيساك وقاغاز كبي لر بيلان كيتكازيش.

- خلاءگه ( بسم الله أعوذ بالله من الخبث والخبائث) ديب چاپ آياق بيلان كيريش مستحب عمل در.

- چيقيش ده اونك آياق بيلان چيقيب (بسم الله، الحمد لله الذي أذهب عنّي الأذى وعافاني) دييش مستحب عمل در.

- حاجت چيقارماقچى بولگان كيشى چاپ آياغيگه تيانگان حال ده اوتيريب حاجت چيقارماغى مستحب.

- اگر او آچيقليك ده بولسه، كيشى لر كوزيدن يراقلاشيب توسينگان حال ده حاجت چيقاريشى واوزيگه نجاسة ساچراماسليگى اوچون ميين توپراق لي يرني تانلاشى مستحب در.

- ضرورت سيز الله نينگ اسمى يازيلگان نرسه بيلان حاجتخانه گه كيريش، او يرده گاپيريش، عورتني اونگ قولده اوشلاش، اونگ قولده نجاستدن تازالانيش، چومالي وباشقه حشرات لرني اوياسيگه بول قيليش، بولرنينگ هممسي مكروه در.

- صحراء كبى آچيقليك ده قبله گه يوزلانگان ، ياكى آرقه اوكيرگان حال ده حاجت چيقاريش حرام، ديوال بيلان اورالگان يرلرده جائز، لكن اوندن ساقلانگان أفضل.

- يول لرده، آدم لر فائده لاناديگان سايه – سالقين جاى لرده همده ميوه لي درخت لر آستيده وشولرگه اوخشاش جاي لرده حاجت چيقاريش حرام.

- ايكي حاجت يوليني اوچ مرته تازه كيساك ياكى شونگه اوخشاش نرسه بيلان يخشيلاب تازالانادي. اگر اوجتاده تازه بولماسه كوبراق كيساك ايشلاتيلادي. ايشلاتيلگان كيساك 3-5 كبى طاق عدد بوليشي سنت.

- ميوه، سبزاوات لر كبى طعام لر، همده حيوان تيزاگى بيلان نجاستدن تازالانيش حرام. نجاستني قاغاز، كيساك، طاش لر بيلان كيتكازيش جائز. سوونينگ اوزي بيلان تازالاماسدن اول كيساك، سنگارى سو بيلان تازالاگان افضل.

- كييمداگى نجاست نينگ اورنيني يويش واجب. اگر قييرگه تيككاني بيلينماسه كييمنينگ هممه سي يويلادي.

- كيشى اوتيرگان حال ده بول قيليشى سنت، اگر افلاسلانيش خوفي بولماسه تيك توريب بول قيليش مكروه ايماس.

فطرت سنت لري.

أ – فطرتنينگ معنى سى:

فطرت كيشى حياتيده اونگه رعايه قيلب يشماغى لازم بولگان تازه ليك عادتلريدر.

ب _ فطرت سنت لرى ( عادتلرى):

1 – مسواك: او آغيز ني تازالاوچى ورب تعالىني راضى قيلوچى در. مسواك ني هر وقت ايشلاتيش سنت. لكن طهارت قيلاياتگانده، قرآن اوقياتگان ده، مسجدگه ، اويگه كيراياتگان ده همده اويقودن اويغانگانده وآغيز حيدى اوزگارگانده ايشلاتيش يناده ضرور.

2 – عورة توكلريني آليش، قولتيق توكلريني يوليش، ترناق آليش وپانجه لر آراسيني يوويش.

3 - مويلب ني قيسقارتيريش وصاقالني باريجه قويش.

4 - ساچنى يوويب، تاراب تازه توتيش. ساچنيى بعضى قسمينى آليب، بعضى قسميني قوييش مكروه.

5 – قاريليكدن آقارگان ساچ وساقالنى حنا بيلان بوياب رانگينى اوزگارتيريش.

6 – مسك ياكى باشقه تورداگي عطرلر بيلان خوشبويلانيش.

7 – ختنه : اوغل باله نينگ عورتيني اوچكى قسمينيى اوراب توروچى ايت آراسيگه سيدك وباشقه افلاسليكلر توبلانماسليگى اوچون اوني كيسيب تاشلاش.

عيال لرنينگ ختنه سي: قيز باله نينگ عورتيني تيپه قسميداگى ايتني كيسيش. ختنه بيلان شوغولانوجي طبيب لر هر ايكى اورنني ياخشى بيلاديلار. ختنه پاك ليك وآذادليك بوليب اونينگ أفضل ليك تامان لرى جوده كوپ. ختنه اير كيشى لرگه سنت، ايالرگه نسبتن قيليش جائز بولگان ياخشى عمل.

(دوامى بار)