Ислом Нури
Араб тилини ўрганамиз
|
ЖАНОҲ УТ-ТОЛИБ
( АРАБ ТИЛИ САРФ ФАНИДАН ДАРСЛИК )
РАҲМАТУЛЛОҲ РАСУЛЖОН ЎҒЛИ |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3 - ДАРС ا لـدر س الـثـالـث
ИСМ, ФЕЪЛ ВА ҲАРФ
Араб тилшунослари калималарни катта уч қисмга бўладилар: 1. Исм. Бу қисмга нарсалар ва жондорлар отлари, сифатлар, сонлар, иш-ҳаракат номлари ва шахс отлари (мен, сен, у каби) киради. Чунончи: قلم اِنْسان فَرَس جَمِيلٌ سَبْعَةٌ مَجِيءٌ اَنْت 2. Феъл - иш-ҳаракат ва унинг қилинган замони ва қилувчи шахсни англатган калимадир. Ҳар бир феълдан уч нарса тушунилади: 1) иш-ҳаракат, 2) унинг бажарилиш замони, 3) бажарувчиси. Масалан: جِئْتُ феълидан “келмоқ” иши сўзловчи шахс тарафидан шу сўзнинг айтилиш замонидан илгари, яъни ўтган замонда бажарилганлиги тушунилади. 2. Ҳарф - гапда мустақил бўлак бўла олмайдиган боғловчи ва кўмакчи сўзлар. بِ اِلَى وَ ثُمَّ اِنَّ كَ حَتَّى اِنْ ما каби. Исми замир - шахс отлари Замир деб сўзловчи, тингловчи ва ўзга шахсларни англатувчи исмларни айтилади. أَنا أَنْتَ هُوَ каби. Шахсларни англатувчи замир исмлар шахслар жинсига кўра икки хил - музаккар (эркак) ва муаннас (аёл) жинсларида бўлади. Сон жиҳатидан эса муфрад (бирлик), тасния (иккилик) ва жамъ (кўплик) шаклларида тусланади.
Масдар - ҳаракат номи Иш-ҳаракат маъносини англатган исмлар масдар дейилади. Ўзбек тилида масдарлар “моқ”, “иш” қўшимчалари билан тугалланади. Сўзламоқ, гапириш каби. Араб тилида эса масдарлар бошқа исмлардан очиқ фарқланадиган бирор белгига эга эмас.
7 - машқ. Қуйидаги калималарни исм, феъл ва ҳарфларга ажратинг: مَرْكَبٌ قَطْعٌ مِقَصٌّ يَبْكِى مَتَى كَثِيرٌ يَرْكُضُ سِكِّينٌ اِمْسَاكٌ هَلْ مُهْرٌ اِشْتِرَاءٌ كَهَامٌ لِ سَبْعَةٌ يُسَاوِى فِي جَزَرٌ قَرَأْتُ مِصْبَاحٌ رَخِيصٌ تَمْشِيطٌ لَعِبَتْ فِرَاشٌ خِيَاطَةٌ اَنْتُمْ نَظِيفٌ مَهْدٌ كُتِبَ اِذَا
ҚЎШИМЧА ДАРС الـتـذيـيـل
Исмлар бинолари Сулосий мужаррад бўлган исмлар қуйидаги ўн вазндан бирида бўлади: فَعْلٌ فَعَلٌ فَعِلٌ فَعُلٌ فِعْلٌ فِعَلٌ فِعِلٌ فُعْلٌ فُعَلٌ فُعُلٌ فَلْسٌ فَرَسٌ كَتِفٌ عَضُدٌ حِبْرٌ عِنَبٌ اِبِلٌ قُفْلٌ صُرَدٌ عُنُقٌ
Ўзак ҳарфларига қўшимчалар қўшиш йўли билан хилма-хил вазнлардаги турли сўзларни ҳосил қилиш мумкин. Сулосий мазийднинг ҳар хил мақсадда ясалган турли вазнлари билан кейинги дарсларда танишамиз.
Рубоъий мужаррадлар мазкур беш вазнда бўлади: فَعْلَلٌ = جَعْفَرٌ فِعْلِلٌ = زِبْرِجٌ فُعْلُلٌ = بُرْثُنٌ فِعْلَلٌ = دِرْهَمٌ فِعَلْلٌ = قِمَطْرٌ
Рубоъий мазийдлар ҳам жуда кўп вазнларда келади.
Хумосий мужаррад тўрт вазнда келади: فَعَلْلَلٌ = سَفَرْجَلٌ فِعْلَلْلٌ = قِرْطَعْبٌ فَعْلَلِلٌ = جَحْمَرِشٌ فُعَلْلِلٌ = قُذَعْمِلٌ Хумосий мазийд фақат қуйидаги беш вазнда келади: فَعْلَلُولٌ = عَضْرَفُوطٌ فِعْلَلُولٌ = قِرْطَبُوسٌ فَعْلَلِيلٌ = خَنْدَرِيسٌ فُعَلْلِيلٌ = خُزَعْبِيلٌ فَعَلْلَلَى = قَبَعْثَرَى
8 - машқ. “Мабдаъул қироат”даги сулосий мужаррад исмларни вазнига қараб 10 стун қилиб кўчиринг.
|
| ◄◄◄Аввалига қайтиш |
|
